महाराष्ट्र राज्य सरकारने महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी अनेक योजना सुरू केल्या आहेत, आणि या योजनांमध्ये सर्वात महत्त्वाकांक्षी योजना म्हणजे ‘मुख्यमंत्री लाडकी बहीण योजना’. या योजनेने राज्यातील महिलांच्या आर्थिक स्वावलंबनाला नवी दिशा दिली आहे. गरजू, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल आणि कुटुंबाला आर्थिक आधार देणाऱ्या महिलांसाठी ही योजना खूपच उपयुक्त ठरली आहे. या योजनेचा उद्देश राज्यातील महिलांना आर्थिक सहकार्य देऊन त्यांच्या स्वावलंबनाला चालना देणे हा आहे. या योजनेची व्याप्ती, लाभ, प्रक्रिया, आव्हाने आणि त्याचे परिणाम याचा सविस्तर आढावा घेणं महत्त्वाचं आहे.
मुख्यमंत्री लाडकी बहीण योजनेची योजना आणि उद्दिष्ट
महाराष्ट्रातील महिलांना आर्थिक मदतीचा आधार देऊन त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा करणे हे या योजनेचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. महिलांना सक्षम बनविण्यासाठी ही योजना सुरू करण्यात आली असून ती विविध गटातील महिलांना, विशेषतः ग्रामीण भागातील महिलांना केंद्रस्थानी ठेवून राबवली जात आहे. महिलांना वित्तीय स्वायत्तता मिळावी, त्यांना व्यवसाय सुरू करता यावा किंवा कौटुंबिक अडचणींमध्ये त्यांना आर्थिक आधार मिळावा, यासाठी सरकारने ही योजना सुरू केली आहे. या योजनेचा उद्देश महिलांना त्यांच्या आर्थिक गरजांसाठी स्थिरता देणे हा आहे, जेणेकरून त्यांना कुणावर अवलंबून राहावे लागणार नाही.
प्रचंड प्रतिसाद आणि अर्जांची प्रक्रिया
महाराष्ट्र सरकारने सुरू केलेल्या या योजनेला राज्यभरातून मोठा प्रतिसाद मिळाला आहे. राज्यातील महिलांनी मोठ्या प्रमाणात या योजनेत सहभागी होण्यासाठी अर्ज केले आहेत. योजनेअंतर्गत ऑनलाईन तसेच ऑफलाईन पद्धतीने अर्ज करण्याची सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. आतापर्यंत जवळपास ३ कोटी महिलांनी या योजनेसाठी अर्ज सादर केले आहेत. यावरून या योजनेबद्दलचा महिलांमधील आत्मीयता दिसून येते. ही योजना त्यांच्यासाठी किती महत्त्वाची आहे, याचा अंदाज यावरून येतो. तालुकास्तरीय समितीने या अर्जांचे प्राथमिक छाननी करून २ कोटी ३४ लाख अर्ज मंजूर केले आहेत, जे एकूण अर्जांच्या संख्येत एक लक्षणीय वाटा आहे. तथापि, काही अर्ज मंजूर होऊनही अद्याप त्यांना लाभ मिळाला नसल्याची समस्या आहे.
महिला लाभार्थ्यांना मिळणारी आर्थिक मदत
‘मुख्यमंत्री लाडकी बहीण योजना’ अंतर्गत लाभार्थी महिलांना दरमहा एक ठराविक रक्कम आर्थिक सहाय्य म्हणून मिळते. या योजनेच्या प्रारंभिक काळात महिलांना दरमहा १,५०० रुपये मिळत होते. मात्र, महायुती सरकारने या रकमेचा पुनरावृत्ती करत सहाव्या हप्त्यापासून प्रत्येक महिलेला २,१०० रुपये देण्याचा निर्णय घेतला आहे. या निर्णयानुसार, उर्वरित पाच हप्त्यांचे एकूण ७,५०० रुपये तसेच डिसेंबरमधील वाढीव हप्ता २,१०० रुपये, अशी एकूण ९,६०० रुपये रक्कम लाभार्थी महिलांच्या बँक खात्यात जमा केली जात आहे. ही आर्थिक मदत महिलांना त्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यास मदत करते. त्यामुळे त्यांचे जीवनमान सुधारण्यास ही योजना सहाय्यभूत ठरत आहे.
महिला सक्षमीकरणासाठी महत्त्वाचे पाऊल
महिला सक्षमीकरणाच्या दिशेने उचललेले हे पाऊल महत्त्वपूर्ण मानले जात आहे. आर्थिक दृष्ट्या सक्षम असलेल्या महिला त्यांच्या स्वतःच्या गरजा पूर्ण करण्यास सक्षम होतात. महिलांना त्यांच्या घराण्यातील आर्थिक निर्णयांमध्ये सहभागी होण्यासाठी देखील मदत मिळते. यामुळे त्यांना आत्मविश्वास येतो आणि समाजात त्यांचा स्थान मजबूत होतो. ‘मुख्यमंत्री लाडकी बहीण योजना’ ही महिलांना आर्थिक स्थिरता देणारी योजना आहे, ज्यामुळे महिलांना सक्षम बनण्याची संधी मिळते. त्यांच्या कुटुंबावर असलेला आर्थिक भार कमी होतो, आणि त्यांना शिक्षण, आरोग्य, व्यवसाय इत्यादीसाठी मदत मिळते.
अर्ज मंजुरीतील अडचणी आणि आव्हाने
योजनेत मोठ्या संख्येने अर्ज आले असल्याने त्यांची छाननी आणि मंजुरी प्रक्रिया अधिक वेळखाऊ ठरते आहे. तालुकास्तरीय समितीने २ कोटी ३४ लाख अर्ज मंजूर केले असले तरी अजूनही अनेक अर्ज प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी प्रतीक्षेत आहेत. काही अर्ज मंजूर होऊनही त्या लाभार्थ्यांना अद्याप योजनेचा लाभ मिळाला नसल्याचे काही ठिकाणी आढळले आहे. ही बाब राज्य सरकारसाठी एक मोठं आव्हान ठरली आहे. या योजनांचा प्रत्यक्ष लाभ महिलांना वेळेत मिळण्यासाठी सरकारकडून प्रयत्न केले जात आहेत. लाभार्थ्यांचे बँक खाते तपासणी, दस्तऐवजांची पडताळणी इत्यादी प्रक्रिया वेळ घेत असल्यामुळे हा विलंब होत आहे.
आर्थिक स्थैर्य मिळविण्यासाठी महिलांना प्रोत्साहन
या योजनेतून मिळणाऱ्या आर्थिक सहाय्यामुळे महिलांना त्यांच्या स्वतःच्या उद्योगधंद्यात आणि छोट्या व्यवसायात गुंतवणूक करण्याची संधी मिळते. काही महिला लघु व्यवसाय सुरू करून आपले आर्थिक स्थैर्य मिळविण्यासाठी ही रक्कम वापरत आहेत. काही जण शिक्षण, आरोग्य खर्च, घरातील आवश्यक गरजा भागविण्यासाठी हा निधी वापरत आहेत. त्यामुळे या योजनेचा महिलांच्या आर्थिक सक्षमीकरणासाठी फार मोठा फायदा झाला आहे. त्या आता आपल्या निर्णयक्षमतेत अधिक सक्षम झाल्या आहेत आणि त्यांच्या भविष्याच्या दृष्टीने काही पाऊले उचलण्यास उत्सुक आहेत.